“Wie is de Paus vandaag, en hoeveel zijn er nu juist?” vroeg de Italiaanse journalist Antonio Socci, die bekend staat door zijn geaccentueerde kritiek op paus Franciscus, zaterdag in zijn publicatie voor de krant Libero. Er heerst algemene verwarring in de Kerk en het nieuw interviewboek van Benedictus XVI “De Laatste Gesprekken”, voegt er nog wat mist aan toe in plaats van ze weg te nemen. Socci heeft in 2014/2015 de geldigheid van de verkiezing van paus Franciscus in vraag gesteld, maar nog niet zo lang geleden distantieerde hij zich van deze hypothese, hoewel hij het niet volledig heeft opgegeven zo blijkt. De nog steeds verrassende aftreding van Benedictus XVI stoort hem en andere katholieken nog steeds. Het is een innerlijke rusteloosheid die voortdurend wordt gevoed door het pontificaat van Franciscus.

In het nieuw artikel stelt Socci opnieuw de geldigheid van het officiële aftreden van Benedictus in vraag, en ook de nog meer verrassende stap, om een voordien onbekende figuur in te voeren, namelijk een “emeritus paus”. Is Benedictus nog steeds Paus? Hoe kunnen er twee pausen zijn? Deze vragen rijzen niet enkel bij Socci, want ook leidende canonisten hebben gewaarschuwd voor de introductie van deze figuur. Zo’n vragen werden gesteld door Kardinaal Walter Brandmüller, een nauwe vertrouweling van Benedictus XVI, en die het “op pensioen gaan” niet goedkeurt. Daarom waarschuwde de kardinaal afgelopen juli voor de institutionalisering van een “papa emeritus”, mede omdat er groepen zijn in de Kerk die Benedictus nog steeds zien als de legitieme paus, en dit is een gevaarlijke explosieve kracht met het risico van schisma die in de lucht hangt.

Het meest curieuze detail

“Ik zal beginnen met het meest curieuze detail,” zegt Socci. Peter Seewald vroeg Benedictus XVI of hij de profetie van Malachias kende, die in de middeleeuwen een lijst van alle toekomstige pausen tot het einde der wereld maakte. Volgens deze lijst zou het pausschap en dus de Kerk, eindigen met Benedictus XVI. Seewald vroeg de vraag over de laatste paus niet rechtstreeks, maar gaf er een draai aan: “Wat als Benedictus XVI effectief de laatste paus zou zijn, die de figuur van Petrus’s opvolger heeft gerepresenteerd op deze ongeziene manier?

“Het antwoord van Ratzinger is verrassend: ‘Alles kann sein’. Alles is mogelijk? Zelfs dat Benedictus de laatste paus is, hoewel zijn ‘opvolger’ voor meer dan drie jaar heeft geregeerd? In Seewalds boek voegt Benedictus eraan toe: “Deze profetie verrees waarschijnlijk in de kringen van Filippus Neri.” Hij noemt het een profetie en haalt een grote heilige en mystieker van de Kerk aan, om dan los te komen en te eindigen met een grapje, maar dit was zijn antwoord,” aldus Socci.

De breuk

“Gelooft Benedictus XVI nu dat zijn pausschap het laatste is? Waarschijnlijk niet.” Volgens Socci kan het pausschap niet veranderd worden door de menselijke wil. Maar hij ziet een breuk in de ononderbroken traditie van de Kerk. “Een andere punt in het boek wijst in die richting. Seewald vroeg namelijk aan Benedictus of hij zichzelf als de laatste paus van de oude wereld of de eerste van de nieuwe wereld ziet? Benedictus’ antwoord was: ‘Ik zou zeggen: beiden.’”

“Maar wat betekent dat?,” vraagt Socci. “Wat betekent “oude” en “nieuwe wereld”, in het bijzonder voor iemand zoals Benedictus XVI, die altijd tegen een interpretatie van Vaticanum II als breuk met de traditie was, maar in plaats daarvan z’n continuïteit benadrukte? Seewald kent Benedictus een revolutionaire houding toe, waarmee hij “zoals geen andere paus van de moderne tijden het pausschap heeft veranderd.”” Socci vraagt zich af of deze bewering “duidelijk slaat op de introductie van ‘paus emeritus’”, een referentie tot een concrete verklaring door Benedictus in het boek dat hij heeft gemaakt en waarvan hij denkt dat het waardevol is.

Het detectiveverhaal

Socci herinnert ons dat de figuur van een “paus emeritus” volledig onbekend is in de Kerkgeschiedenis en benadrukt de canon dat een paus die zijn ambt verlaat, automatisch terugkeert tot de status die hij had voor zijn verkiezing, omdat het pausschap, in tegenstelling tot de bisschoppelijke wijding, geen sacrament is. Terwijl de bisschoppen dus bisschoppen blijven, zelfs als ze niet langer een jurisdictie hebben, is dit niet het geval met een paus. Desalniettemin kondigde Benedictus in de laatste dagen van zijn pontificaat aan, tegen de mening van alle canonisten in, dat hij “paus emeritus” zou worden na zijn aftreden. Hij gaf een canonieke noch theologische rechtvaardiging voor zijn ongewone stap, die zelfs nog ongewoner was dan het aftreden zelf. Tijdens zijn laatste audiëntie op 27 februari zei hij: “Mijn beslissing om de actieve versie van het ambt te verlaten betekent niet dat het wordt teruggetrokken (het paus zijn).” Hij koppelde deze verklaring aan de aankondiging dat hij in het Vaticaan zou blijven en verder het gewaad van een paus en het pauselijk wapenschild zou dragen, en dat hij nog steeds bij zijn pauselijke naam wilde genoemd worden, inclusief de eretitel “Zijne Heiligheid”.

“Dat was genoeg om de vraag te stellen van wat er aan het gebeuren is, en of hij zich echt wel terugtrok van het pausschap.” Vandaar dat Socci al van in 2013 zijn bezorgdheid over het ongewone aftreden en het daaropvolgende conclaaf in diverse artikels duidelijk maakte. Ondertussen onderzocht de canonist Stefano Violi de verklaring of “Declaratio” waarmee Benedictus zijn aftreden aankondigde, en hij kwam tot de conclusie: “Benedictus ging akkoord om het ministerium (de bediening) te verlaten: niet het pausschap onder de bepalingen van Bonifatius VIII, noch de munus (het ambt zelf) volgens Canon 332 §2, maar het ministerium, of zoals verklaard in zijn laatste audiëntie: de actieve uitoefening van het ministerie.

Nadat Antonio Socci in verschillende artikels de vinger legde op tegenstrijdigheden, vroeg de Vaticanist Andrea Tornielle, nauw verbonden met paus Franciscus, aan paus Beneditus XVI in februari 2014 waarom hij “paus emeritus” was gebleven. Het antwoord was: “Het behoud van het witte gewaad en de naam Benedictus is gewoon een praktische kwestie. Op het moment van het aftreden waren er geen andere gewaden beschikbaar.” “Er waren geen andere gewaden beschikbaar? Tornielli verspreidde dit sensationele nieuws in alle richtingen, maar bij nader onderzoek bleken deze woorden een slimme grap die suggereerden dat hij toen niet veel kon zeggen over deze kwestie.” (Wie gelooft er nu dat er geen zwarte gewaden waren in het Vaticaan?), aldus Socci. “Maar nu, drie jaar later, spreekt hij erover en legt hij de redenen uit van zijn beslissing die niets van doen hebben met kledijzaken.”

“Het betekent dat hij de paus is”

“In het nieuw interview komen de overwegingen over de bisschoppen naar voor. Wanneer het werd vastgesteld dat er een limiet zou zijn voor hun ambtsperiode tot 75 jaar, werd de ‘bisschop emeritus’ gecreëerd, omdat het werd gezegd dat een vader altijd vader blijft. Benedictus zegt dat nu ook over zichzelf. Zelfs als de kinderen groot geworden zijn, blijft de vader vader, zelfs als hij niet langer de verantwoordelijkheid draagt die verbonden is met het vaderschap. Hij blijft vader op een diepere, meer intieme manier, zo zei Benedictus.” Socci spreekt van een poëtisch idee, anderen spreken van een getransfigureerde weergave, maar op het theologisch niveau was het “explosief omdat dit betekent dat hij de paus is.”

Zijn persoonlijke secretaris, Aartsbisschop Georg Gänswein, kondigde afgelopen mei in zijn toespraak in de Gregoriana aan wat Benedictus XVI nu verder zet in zijn interviewboek. Gänswein ging zelfs nog verder in detail. Gänsweins toespraak, die door de meeste media werd gecensureerd, sloeg volgens Socci “bij de Romeinse Curie in gelijk een atoombom.” Gänswein zei dat de pauselijke dienst sinds 11 februari 2013 niet meer hetzelfde geweest is als voorheen. Het pausschap is in principe de fundering van de Katholieke Kerk, maar het werd fundamenteel en permanent gewijzigd door Benedictus XVI door zijn “uitzonderingspontificaat.” Zijn aftreden en de vorming van een nieuwe figuur genaamd ‘paus emeritus’ was “een gewichtige stap van permanente historische proporties.” Het is een stap die nog nooit eerder gebeurd is, omdat Benedictus XVI nooit zijn Petrusministerie opgaf, maar het “vernieuwde.”

Deze nieuwigheid ligt in het verlengde van het pausschap van een “collegiale en synodale dimensie” tot een ambt dat “quasi gemeenschappelijk” uitgeoefend wordt. Hoewel er eigenlijk geen twee pausen zijn, is het een de facto “uitgebreid pausschap” met een actieve en een contemplatieve paus,” aldus de visie van Gänswein.

Eén van de twee die een gezamelijk ambt uitoefent? Men vraagt zich serieus af wat er gaande is en men wrijft vol ongeloof in z’n ogen. Paul Badde vroeg reeds enkele dagen later aan Gänswein, na diens speech, over de Malachiasprofetie. Zo’n dingen kunnen het interview of het artikel van een journalist wat kruiden, maar het helpt amper de Kerk in haar huidige situatie. Gänswein gaf de indruk in zijn Gregoriatoespraak en het Badde-interview voor EWTN dat hij de onbegrijpelijke stap van Benedictus XVI uiteindelijk wilde transfigureren en er een vooropgestelde betekenis aan wilde geven, die de kwestie eigenlijk eerder erger maakte. In het bijzonder Gänsweins antwoord aan Badde dat hij “geen probleem” zou hebben met vier of vijf paus-emeritussen ontbreekt duidelijk aan ernst. De hele situatie van Benedictus’ aftreden is al problematisch genoeg, zonder de nood om op een slordige manier te gaan opscheppen.

Een duplicatie van het ambt is niet toegestaan

Socci stopt niet tot hij zijn volgende doel bereikt. Tot aan de Gänswein speech “moet Bergoglio al deze dingen al gehoord hebben van Benedictus XVI zonder ze te hebben begrepen, zoals het emeritus pausschap werd uitgelegd: “Het aftreden van Benedictus XVI was een ‘daad van bestuur’ vergelijkbaar met een bisschop die op pensioen gaat en zijn jurisdictie opgeeft”.”

“Sinds de Gänswein speech van mei is het hof van Bergoglio net tot het besef gekomen van de schaal van het probleem”, zegt Socci, vandaar dat Bergoglio toen hij terugkeerde van Armenië, een gedeeld pausschap duidelijk afwees.

In augustus publiceerde Tornielli een interview met de eminente canonisten en vertegenwoordigers van de Romeinse Curie, zoals Titularis Bisschop Guiseppe Sciacca, die de figuur van een “emeritus paus” ongenadig naar de prullenmand verwees: “De uniekheid van Petrus’ opvolger staat verdere discriminatie of duplicatie van het Ambt niet toe, of zelfs de nominale dienst als een eretitel. Er is in het bijzonder geen onderscheid tussen het ambt en het uitoefenen ervan. Dus Socci gaat in de kern van zijn column naar een vraag die legitiem is, maar waarvoor Kardinaal Brandmüller recent voor waarschuwde: “Benedictus XVI had besloten om zijn autoriteit als paus te behouden en om enkel te verzaken aan de actieve uitoefening van zijn ambt. Als deze beslissing van hem ontoelaatbaar en nietig is, betekent dat dan dat zijn aftreden ongeldig en nietig is?”

Uiteraard kennen wij het antwoord op die vraag.

Bron: Eponymous Flower

Er kan slechts één door Mijn Zoon gemachtigd hoofd van de Kerk op aarde zijn, die Paus moet blijven tot aan zijn dood. Ieder ander die er aanspraak op maakt op de Stoel van Petrus te zitten, is een bedrieger. (Het Boek der Waarheid – Moeder van de Verlossing, 22 juli 2013)